Radyoaktif Paratoner Nedir?

Radyoaktif paratonerler, yıldırımdan korunma sistemlerinde kullanılan, üzerinde radyoaktif bir kaynak bulunduran cihazlardır. Bu paratonerlerin amacı, hava iyonizasyonunu artırarak daha geniş bir alanda koruma sağlamaktır. Üzerinde bulunan radyoaktif izotop (genellikle amerikyum-241, radyoaktif polonyum-210 veya toryum) çevresindeki havayı iyonize ederek, bulutlardan gelen elektrik yükünün daha kolay bir şekilde paratonere çekilmesini sağlar. Bu sayede yıldırım, korunan bölgeye değil, doğrudan paratonere çarpar.

Türkiye’de Radyoaktif Paratoner Kullanımı

Türkiye’de, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve TAEK’in 2011 yılındaki düzenlemeleri doğrultusunda, radyoaktif paratonerlerin kullanımı kısıtlanmış ve alternatif yöntemlerin kullanılması teşvik edilmiştir. Halihazırda kullanılan radyoaktif paratonerler ise kontrollü bir şekilde sökülmekte ve bertaraf edilmektedir.

Avantajları

• Yüksek iyonizasyon kapasitesi sayesinde geniş bir alanı koruyabilir.

• Geleneksel paratonerlere göre daha etkin bir koruma sunabilir.

Dezavantajları

• Radyoaktif Tehlike: İçerisindeki radyoaktif malzeme çevre ve insan sağlığı için potansiyel bir risk oluşturur.

• Çevre Mevzuatına Uygun Olmama: Çoğu ülke, çevre ve sağlık riskleri nedeniyle radyoaktif paratoner kullanımını yasaklamış veya sınırlamıştır.

• Alternatif Çözümler: Günümüzde radyoaktif paratonerler yerine aktif paratonerler ve Faraday kafesleri gibi daha güvenli çözümler tercih edilmektedir.

Radyoaktif paratonerler, yüksek iyonizasyon kapasiteleri nedeniyle geniş bir alanı koruyabilir, ancak radyoaktif malzeme içermeleri sebebiyle ciddi sağlık ve çevre riskleri taşır. Bu nedenle birçok ülkede yasaklanmış veya kullanımları kısıtlanmıştır. Periyodik kontroller, bu cihazların güvenli çalışmasını sağlamak ve olası tehlikeleri minimize etmek için hayati öneme sahiptir.

Paratoner Ölçüm Yönetmeliği, paratoner sistemlerinin güvenli ve etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak amacıyla yapılan kontrol ve ölçümlerin usul ve esaslarını düzenleyen bir yönetmeliktir. Bu yönetmelik, özellikle elektrik tesisat yönetmelikleri ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatları kapsamında belirlenmiştir. Türkiye’de TS EN 62305 standardı ve ilgili mevzuat, paratoner sistemlerinin ölçüm ve kontrollerine dair önemli kuralları içermektedir.

1.Paratoner Ölçüm Yönetmeliğinin Kapsamı

Paratoner Sistemleri:
• Aktif paratonerler (ESE – Early Streamer Emission paratonerler)
• Pasif paratonerler (Faraday kafesi ve Franklin çubuğu sistemleri)
• Topraklama sistemi ve bağlantıları

2. Kontrol ve Ölçüm Gereksinimleri:

• İlk kurulum ölçümleri: Yeni tesis edilen paratoner sistemlerinin, kurulum aşamasında standartlara uygun olup olmadığının tespiti için yapılır.

• Periyodik ölçümler: Yılda en az bir kez yapılması gereken kontrollerdir. Bu kontrollerin amacı, sistemin işlevselliğini ve güvenliğini sağlamak ve olası eksiklikleri tespit etmektir.

• Topraklama direnci ölçümleri: Paratonerin doğru bir şekilde çalışabilmesi için topraklama direncinin belirli bir seviyede olması gerekir. Bu ölçümler, genellikle topraklama meggeri veya topraklama test cihazları kullanılarak yapılır.

Yönetmelikte Yer Alan Standartlar

Paratoner sistemleri ölçüm ve kontrollerinde uyulması gereken temel standartlar şunlardır:
1. TS EN 62305 – Yıldırımdan Korunma Standardı:

• Bu standart, paratonerlerin tasarımı, kurulumu ve kontrolü ile ilgili detaylı gereksinimleri belirler.
• Paratoner sistemlerinin, binaları ve insanları yıldırımdan koruyacak şekilde tasarlanmasını ve uygun şekilde topraklanmasını şart koşar.

2. TS 622 – Topraklama Ölçümleri Standardı:
• Paratonerlerin topraklama direncinin ölçümünü ve kontrolünü kapsar.
• Topraklama direncinin genellikle 10 ohm veya daha düşük bir değerde olması istenir.

3. İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı:
• Paratoner ölçümlerinde çalışan personelin güvenliği için alınması gereken tedbirleri düzenler.
• Yüksek binalarda yapılan ölçümlerde, yüksekte çalışma kurallarına uyulması gereklidir.

Ölçüm Prosedürü

Paratoner ölçümleri genellikle aşağıdaki adımlarla gerçekleştirilir:

1. Görsel Kontrol:
• Paratoner direği, başlık ve topraklama hattı kontrol edilir.
• Herhangi bir fiziksel hasar veya bağlantı kopukluğu var mı, kontrol edilir.,

   2. Topraklama Direnci Ölçümü:
• Topraklama direnci ölçümü için uygun cihazlar kullanılır.
• Paratoner ile topraklama bağlantısı arasındaki direnç, belirlenen standartlara göre ölçülür.
3. Raporlama:
• Ölçüm sonuçları, standartlara uygun olup olmadığı açısından değerlendirilir.
• Ölçüm sonuçları, raporlanarak bina yönetimine veya yetkili kurumlara iletilir.

Periyodik Ölçüm Zorunluluğu

• Yıllık Kontrol: Paratoner sistemlerinin yılda en az bir kez kontrol edilmesi zorunludur.
• Yüksek Riskli Alanlar: Özel risk taşıyan yerlerde (petrol tesisleri, kimyasal fabrikalar vb.) daha sık kontrol gerekebilir.

Mevzuat ve Cezai Yaptırımlar

Paratoner ölçüm ve kontrollerinin yapılmaması durumunda, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına göre cezai yaptırımlar uygulanabilir. Bu nedenle, bina sahipleri ve işletmeler, paratoner sistemlerinin
kontrol ve bakımını düzenli olarak yaptırmak zorundadır.

Özetle, Paratoner Ölçüm Yönetmeliği; paratoner sistemlerinin doğru kurulumu, etkin çalışması ve düzenli kontrol edilmesi için gerekli kuralları belirler. Bu yönetmelik, yıldırımdan korunma
standartlarına ve iş güvenliği mevzuatına uygun olarak oluşturulmuş olup, bina ve tesislerin güvenliğini sağlama amacını taşır.